System planowania przestrzennego w Polsce
W Polsce mamy do czynienia z hierarchizacją w zakresie planowania przestrzennego, która wiąże się z hierarchicznością władzy. Jest to kwestia niezwykle istotna, gdyż spójność tego systemu ma zagwarantować ład przestrzenny i realizację podstawowych celów polityki przestrzennej. Decyzje podejmowane na każdym ze szczebli muszą wspierać decyzje szczebla nadrzędnego, które mają również pierwszeństwo realizacji. Schemat postępowania w tym przypadku określić można więc jako pionowy lub "od ogółu do szczegółu". Nie mniej ważna jest jednak współpraca pozioma, a więc między jednostkami na jednakowym poziomie władzy i kompetencji planistycznych. Brak współpracy na tej osi skutkować może ostatecznie nawet odwrotnym niż zakładany skutkiem - a więc pozornym ładem przestrzennym lub też chaosem. Przepisy prawne nie pozwalają jednak na samowolę i zawsze podejmowanie decyzji planistycznych należy konsultować z odpowiednimi władzami sąsiednich gmin i województw.
Poziom krajowy
Do zadań administracji publicznej na szczeblu centralnym należą następujące zadania:
- opracowywanie rządowych dokumentów strategicznych określających podstawowe cele rozwoju społeczno-gospodarczego (kompetencje Rady Ministrów),
- opracowywanie Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego),
- prace analityczno-studialne, koncepcyjne i programowe, dotyczące wybranych problemów lub obszarów (minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego wraz z innymi ministrami i organami),
- realizacja polityki przestrzennej państwa (ministrowie i centralne organy administracji rządowej w zakresie swojej właściwości rzeczowej),
- centralny rejestr programów rządowych (minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej),
- przygotowanie i analizowanie okresowych raportów o stanie przestrzennego zagospodarowania kraju (Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej).
Wszystkie opracowania planistyczne, niezależnie od szczebla administracji na którym są tworzone, powstają na bazie dokumentów strategicznych. Na poziomie kraju dokumentem takim jest strategia rozwoju kraju, która określa cele i priorytety rozwoju oraz warunki, które ten rozwój powinny zapewnić. strategia rozwoju kraju nie jest dokumentem wymaganym przez Unię Europejską, w przeciwieństwie do narodowego planu rozwoju. Ponadto tworzy się strategię długookresową (na okres ok. 20 lat) i średniookresową (ok. 10 lat).
Na bazie strategii rozwoju kraju powstaje koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, która wg ustawy określa:
- podstawowe elementy krajowej sieci osadniczej, z wyodrębnieniem obszarów metropolitalnych;
- wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie;
- rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym;
- rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym;
- obszary problemowe i obiekty o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych szczegółowych studiów i planów.
Wynikiem realizacji powyższych zapisów jest m.in. określenie obszarów inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym.
Oznacza to "zajęcie" danych terenów i przeznaczenie ich do realizacji postawionych celów, co z kolei oznacza, że jednostki samorządów województw i gmin, na których terenach znajdują się obszary realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym, nie mogą prowadzić działań planistycznych na tych obszarach. Jest to główny przejaw hierarchiczności systemu planowania przestrzennego.
Aktualna Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju przyjęta uchwałą Rady Ministrów w dniu 13 grudnia 2011 roku utworzona została na bazie Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju i w tej samej perspektywie czasowej, czyli do 2030 roku. Koncepcja ta zakłada dążenie do spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Ma to być osiągnięte poprzez rozbudowę infrastruktury technicznej, szczególnie sieci transportowej i telekomunikacyjnej oraz podnoszenie jakości usług publicznych. Uwagę zwrócono również na fakt przynależności Polski do Unii Europejskiej oraz potrzebę działań zmierzających do podniesienia integracji zewnętrznej państwa. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju określone w Koncepcji to:
- podniesienie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski na arenie europejskiej;
- poprawa spójności wewnętrzna osiągana przez powiązania funkcjonalne wewnątrz terytorium państwa;
- poprawa dostępności kraju poprzez rozwój infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej;
- osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych;
- zwiększenie odporności struktur przestrzennych na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego;
- przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.
Poziom regionalny
Do zadań administracji publicznej na szczeblu wojewódzkim należą:
- prowadzenie analiz i studiów, opracowywanie koncepcji i programów odnoszących się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych w tym zakresie prac,
- przeprowadzanie okresowych przeglądów zmian w zagospodarowaniu przestrzennym i sporządzaniu okresowych raportów o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa,
- realizacja polityki przestrzennej województwa - wprowadzanie ustaleń planu zagospodarowania przestrzennego województwa do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
- sporządzenie strategii rozwoju województwa.
Podstawą rozwiązań przestrzennych na poziomie województwa jest strategia rozwoju województwa, oraz dokumenty nadrzędne, czyli koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju. Zgodnie z przepisami ustawy o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 roku w strategii uwzględnia się następujące cele:
- pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej, kulturowej mieszkańców, a także rozwijanie i pielęgnowanie tożsamości lokalnej;
- pobudzanie aktywności gospodarczej;
- podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa;
- zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnianiu potrzeb przyszłych pokoleń (potrzeba rozwoju zrównoważonego);
- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
Organy samorządu województwa mają obowiązek opracować plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Ustalenia takiego planu są aktem kierownictwa wewnętrznego województwa i są wiążące dla organów administracji. Przynajmniej raz w kadencji sejmik województwa ma obowiązek wykonania oceny stanu zagospodarowania województwa. Jeśli w wyniku inwentaryzacji zostaną zauważone zmiany, to należy nanieść je na istniejący plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Dokument ten, w przeciwieństwie do strategii rozwoju, nie ma okresu ważności. W celach doradczych marszałek województwa może powołać wojewódzką komisję urbanistyczno - architektoniczną.
Poziom lokalny
Planowanie przestrzenne na poziomie lokalnym związane jest z tworzeniem i egzekwowaniem postanowień dokumentów takich jak studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Pierwszy z nich jest podstawą do stworzenia drugiego.
Źródła:
- wiadomości z wykładu dr Beaty Warczewskiej prowadzonego w ramach przedmiotu Planowanie przestrzenne na Wydziale Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
- ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku wraz z późniejszymi poprawkami
- ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 roku wraz z późniejszymi poprawkami - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego http://www.mrr.gov.pl/